---o0o---
Chú thích
- S: nguyên tác tiếng Sanskrit của mục từ dạng La-tinh hóa
- P: nguyên tác tiếng Pàli của mục từ dạng La-tinh hóa
- A: tiếng Anh
- H: tiếng Hán
- Ph: tiếng Pháp
- T: tên mục từ bằng tiếng Tây Tạng dạng La-tinh hóa.
- Hâ: các hình thức phiên âm tiếng Việt khác nhau của một mục từ.
- Hd: các hình thức dịch nghĩa khác nhau của một mục từ.
- Td: tân dịch.
- Cd: cựu dịch.
- Đl: đối lại
- x: xem
- Đn: đồng nghĩa.
- Vd: ví dụ
- Gđ: cách gọi đầy đủ của một mục từ.
- Gt: cách gọi giản lược hay vắn tắt của một mục từ.
- Cg: hình thức đồng nghĩa hay tên gọi khác của một mục từ.
- Tên khoa học: tên gọi theo khoa học của một mục từ.
- k. ng.: khẩu ngữ
- X.: xem.
- CĐTĐL: Cảnh Đức Truyền Đăng lục
- CTTNL: Cổ tôn túc ngữ lục
- ĐQMT: Đại quang minh tạng
- DTNL: Duy Tắc ngữ lục
- GTPĐL: Gia Thái Phổ Đăng lục
- HĐNL: Hư Đường ngữ lục
- HSLNMDT: Hám Sơn Lão Nhân Mộng Du tập
- KTTQTĐL: Kiến trung tịnh quốc tục đăng lục
- LĐHY: Liên Đăng Hội Yếu
- LSPGĐT: Lịch Sử Phật Giáo Đàng Trong
- MANL: Mật Am ngữ lục
- MBTL: Minh Bản Tạp lục
- MGNL: Minh Giác ngữ lục
- NĐHN: Ngũ Đăng Hội Nguyên
- NGCTT: Ngũ Gia Chính Tông Tán
- NHQL: Nguyên Hiền quảng lục
- NLNL: Nguyên Lai ngữ lục
- NTNL: Như Tịnh ngữ lục
- PDNL: Pháp Diễn ngữ lục
- PDNL: Phần Dương ngữ lục
- PKNL: Phạm Kỳ ngữ lục
- PQĐTĐ: Phật Quang Đại Từ Điển
- TBCTT: Tăng Bảo Chính Tục truyện
- TLTBT: Thiền Lâm Tăng Bảo truyện.
- ThQST: Thiền Quan Sách Tiến
- TĐT: Tổ Đường tập
- TCTT: Tống Cao Tăng truyện
- TTĐL: Tục Truyền Đăng lục
- ThMMBTSTL: Thiên Mục Minh Bản Thiền sư tạp lục
- VHVNTH 1989-1995: Văn hóa Việt Nam Tổng Hợp 1989-1995

---o0o---

----------------------------- Từ Điển Đa Ngôn Ngữ - Cs Minh Thông -----------------------------
● Saṃbodhi (S), Perfect enlighten-ment.
----------------------------- Phật Học Danh Số - Như Thọ - Nguyên Liên -----------------------------
● Tam Bồ Đề là Thinh văn Bồ Đề, Duyên giác Bồ Đề và Vô thượng Bồ Đề, do vì sự chứng đắc của ba thừa có sai khác, nên phân ra làm ba loại :
1. Thinh văn Bồ Đề : kẻ thiện nam người thiện nữ phát A Nậu Đa La Tam Miệu Tam Bồ Đề tâm, mà không giáo hóa người khác phát tâm Bồ Đề, không khiến người phát tâm tin tưởng Đại Thừa, vì nhân duyên đó, tâm chứng Thinh văn Bồ Đề.
2. Duyên giác Bồ Đề : còn gọi là Độc giác Bồ Đề, Bích Chi Phật Bồ Đề, kẻ thiện nam người thiện nữ tự phát Bồ Đề tâm, mà không giáo hóa người khác phát tâm Bồ Đề, không khiến người khác phát tâm tin Đại Thừa, không tự mình thọ trì Kinh điển Đại Thừa, cũng không rộng làm cho người khác được giải thoát, do nhân duyên đó, tâm chứng Bích Chi Phật Bồ Đề.
3. Vô thượng Bồ Đề : còn gọi là Vô thượng chánh đẳng Bồ Đề, kẻ thiện nam người thiện nữ, tự mình phát Bồ Đề tâm, lại khuyến khích người khác phát Bồ Đề tâm, giáo hóa người khác phát tâm tin tưởng Đại Thừa.... Thấy tất cả chúng sanh đều sanh tâm hoan hỷ, cung kính. Với sự cầu giải thoát đầy đủ tự lợi, lợi tha, làm lợi ích an lạc cho nhiều người, do nhân duyên này, tâm chứng Vô thượng Bồ Đề. Ba thừa trên đây cũng tỷ dụ như có ba người vượt qua sông Hằng. Người thứ nhất lấy cỏ làm thuyền nương vào đó để qua bờ, người thứ hai với con thuyền bình thường để vượt qua bờ, người thứ ba dùng con thuyền lớn trong thuyền lại chở cả trăm ngàn người cùng vượt qua bờ Lại có ba thứ Bồ Đề :
1. Chân tính Bồ Đề : chân gọi là bất ngụy, tính gọi là bất cải. Bất ngụy bất cải gọi là chân tính, lấy chân tính đó làm đạo nên gọi là chân tính Bồ Đề.
2. Thực trí Bồ Đề : chỉ trí có thể soi rõ chân tính, xứng lý chẳng thương, gọi là Thực trí. Lấy thực trí này làm đạo nên gọi là thực trí Bồ Đề.
3. Phương tiện Bồ Đề : chỉ việc khéo léo tùy cơ hóa dụng tự tại, gọi là phương tiện. Lấy phương tiện làm đạo gọi là phương tiện Bồ Đề .
----------------------------- Tam Tạng Pháp Số - Cs Lê Hồng Sơn -----------------------------
● 三菩提 (Kim Quang Minh Khinh Huyền Nghĩa)
Tiếng Phạn là Bồ Đề, tiếng Hoa là Đạo.
Một, Chơn Tánh Bồ Đề. Chân là không giả dối. Tánh là không thay đổi. Không giả dối, không thay đổi là chân tánh. Dùng chân tánh này thực hành đạo, nên gọi là Chân Tánh Bồ Đề.
Hai, Thật Trí Bồ Đề. Trí có thể soi sáng chân tánh, đúng lý không hư dối gọi là thật trí. Dùng thật trí này thực hành đạo, gọi là Thật Trí Bồ Đề.
Ba, Phương Tiện Bồ Đề. Khéo léo tuỳ căn cơ, giáo hoá gọi là phương tiện. Dùng phương tiện này thực hành đạo, gọi là Phương Tiện Bồ Đề.
● 三菩提 (Xuất Sanh Bồ Đề Kinh)
Kinh nói: Bà La Môn thưa rằng: Nếu đã phát Bồ Đề Tâm còn có thoái thất không? Phật nói: Đã phát Bồ Đề Tâm thì không thoái thất. Phải biết có ba loại Bồ Đề.
Một, Thinh Văn Bồ Đề. Những vị Thinh Văn phát Tâm Bồ Đề.
Kinh nói: Nếu người nào ở trong hàng Thinh Văn, tuy đã tự mình phát tâm Bồ Đề, mà không khuyên chúng sanh phát tâm Bồ Đề và không học tập nghĩa lý kinh Đại Thừa, vì việc tu hành này, chỉ giải thoát được một mình. Đó gọi là Thinh Văn Bồ Đề.
Hai, Duyên Giác Bồ Đề. Những vị Duyên Giác phát Tâm Bồ Đề.
Kinh nói: Nếu người nào ở trong hàng Duyên Giác, tuy đã tự mình phát tâm Bồ Đề, mà không khuyên bảo giáo hoá chúng sanh phát Bồ Đề Tâm và không học tập nghĩa lý kinh Đại Thừa, vì việc tu hành này, chỉ giải thoát được một mình. Đó gọi là Duyên Giác Bồ Đề.
Ba, Chư Phật Bồ Đề. Chư Phật phát tâm Bồ Đề từ ở trong nhân.
Kinh nói: Người nào tự mình phát tâm Bồ Đề, rồi lại còn có thể khuyên chúng sanh phát Bồ Đề Tâm, học tập giáo pháp Đại Thừa, mình đã giải thoát, còn khiến cho chúng sanh giải thoát. Đó gọi là chư Phật Bồ Đề.