---o0o---
Chú thích
- S: nguyên tác tiếng Sanskrit của mục từ dạng La-tinh hóa
- P: nguyên tác tiếng Pàli của mục từ dạng La-tinh hóa
- A: tiếng Anh
- H: tiếng Hán
- Ph: tiếng Pháp
- T: tên mục từ bằng tiếng Tây Tạng dạng La-tinh hóa.
- Hâ: các hình thức phiên âm tiếng Việt khác nhau của một mục từ.
- Hd: các hình thức dịch nghĩa khác nhau của một mục từ.
- Td: tân dịch.
- Cd: cựu dịch.
- Đl: đối lại
- x: xem
- Đn: đồng nghĩa.
- Vd: ví dụ
- Gđ: cách gọi đầy đủ của một mục từ.
- Gt: cách gọi giản lược hay vắn tắt của một mục từ.
- Cg: hình thức đồng nghĩa hay tên gọi khác của một mục từ.
- Tên khoa học: tên gọi theo khoa học của một mục từ.
- k. ng.: khẩu ngữ
- X.: xem.
- CĐTĐL: Cảnh Đức Truyền Đăng lục
- CTTNL: Cổ tôn túc ngữ lục
- ĐQMT: Đại quang minh tạng
- DTNL: Duy Tắc ngữ lục
- GTPĐL: Gia Thái Phổ Đăng lục
- HĐNL: Hư Đường ngữ lục
- HSLNMDT: Hám Sơn Lão Nhân Mộng Du tập
- KTTQTĐL: Kiến trung tịnh quốc tục đăng lục
- LĐHY: Liên Đăng Hội Yếu
- LSPGĐT: Lịch Sử Phật Giáo Đàng Trong
- MANL: Mật Am ngữ lục
- MBTL: Minh Bản Tạp lục
- MGNL: Minh Giác ngữ lục
- NĐHN: Ngũ Đăng Hội Nguyên
- NGCTT: Ngũ Gia Chính Tông Tán
- NHQL: Nguyên Hiền quảng lục
- NLNL: Nguyên Lai ngữ lục
- NTNL: Như Tịnh ngữ lục
- PDNL: Pháp Diễn ngữ lục
- PDNL: Phần Dương ngữ lục
- PKNL: Phạm Kỳ ngữ lục
- PQĐTĐ: Phật Quang Đại Từ Điển
- TBCTT: Tăng Bảo Chính Tục truyện
- TLTBT: Thiền Lâm Tăng Bảo truyện.
- ThQST: Thiền Quan Sách Tiến
- TĐT: Tổ Đường tập
- TCTT: Tống Cao Tăng truyện
- TTĐL: Tục Truyền Đăng lục
- ThMMBTSTL: Thiên Mục Minh Bản Thiền sư tạp lục
- VHVNTH 1989-1995: Văn hóa Việt Nam Tổng Hợp 1989-1995

---o0o---

----------------------------- Từ Điển Đa Ngôn Ngữ - Cs Minh Thông -----------------------------
● Pratityasamutpada (S), Ten Drel (T), Dependent Origination, Paṭicca-Samuppāda (P).
----------------------------- Trích Lục Phật Học - Cs Hạnh Cơ -----------------------------
● Tất cả các pháp hữu vi đều do các duyên hợp lại mà sinh khởi, gọi là “duyên khởi”. Bất cứ một sự vật gì ở trong vũ trụ đều không thể tự nó sinh ra, rồi tự tồn tại độc lập; mà tất cả đều làm điều kiện cho nhau để sinh ra, nương nhau mà tồn tại, và rồi cũng nương nhau mà hoại diệt. Đó là một chân lí chắc thật của thế gian mà đức Phật đã tự mình chứng ngộ được trong đêm Ngài thành tựu đạo quả Vô Thượng Bồ Đề. Với nguyên lí Duyên Khởi, đức Phật đã giải thích tận tường căn nguyên sản sinh ra mọi hiện tượng tinh thần cũng như vật chất trong vũ trụ, kể cả những vấn đề nan giải của đời sống và xã hội con người. Với giáo lí Duyên Khởi, đức Phật đã kiến lập một nhân sinh quan và thế giới quan đặc thù chỉ riêng Phật giáo mới có; còn tất cả các tôn giáo khác, các nền triết học khác trên thế giới, xưa cũng như nay, không ai có đủ trí tuệ để biết tới được. Duyên Khởi là giáo lí căn bản, nền tảng của Phật giáo, cho nên bất luận là tông phái nào, ở thời đại nào, khu vực nào, dù thuộc tiểu thừa hay đại thừa, cũng đều lấy nó làm tư tưởng chủ yếu. Trước tiên, giáo pháp cụ thể được triển khai từ nguyên lí Duyên Khởi là giáo pháp 12 Nhân Duyên, được ghi trong bộ Kinh A Hàm của Phật giáo Nguyên-thỉ. Sau đó, trong thời kì Phật giáo Bộ-phái, các bộ phái như Đại Chúng Bộ, Hóa Địa Bộ, Nhất Thuyết Bộ, Thuyết Xuất Thế Bộ, Kê Dận Bộ đã lập pháp Duyên Khởi làm một trong 9 pháp vô vi (trạch diệt vô vi, phi trạch diệt vô vi, hư không vô vi, không vô biên xứ vô vi, thức vô biên xứ vô vi, vô sở hữu xứ vô vi, phi tưởng phi phi tưởng xứ vô vi, duyên khởi vô vi, và thánh đạo vô vi). Đến thời kì Phật giáo Đại-thừa hưng khởi, các Kinh Lăng Già, Thắng Man, và Luận Đại Thừa Khởi Tín, cùng khởi xướng thuyết Chân Như Duyên Khởi; kế tiếp, Luận Duy Thức và Luận Du Già Sư Địa đã đề xướng thuyết A Lại Da Duyên Khởi. Khi tông Hoa Nghiêm được thành lập ở Trung-quốc thì thuyết Pháp Giới Duyên Khởi là một trong các giáo thuyết đặc thù mà tông này đã đề xướng; còn Mật Tông thì thành lập thuyết Lục Đại Duyên Khởi. Tất cả các thuyết trên đã cùng nhau hình thành một hệ thống nhất quán trong lịch sử tư tưởng Phật giáo về giáo pháp Duyên Khởi.
----------------------------- Chú Thích Phật Học - Pháp Thí Hội -----------------------------
● Tư tưởng cơ bản của Phật giáo: Mọi sự vât, hiện tượng trên thế giới và xã hội đều hình thành và phát triển do những điều kiện nhất định mà Phật giáo gọi là nhân duyên. Mọi sự vật và hiện tượng đều là vô thường, thay đổi trong từng giây phút một, nhưng đó không phải là một sự thay đổi ngẫu nhiên, tự phát mà là một sự thay đổi theo quy luật duyên khởi. Thuyết duyên khởi của đạo Phật giải thích sự tương quan, tương liên của tất cả mọi hiện tượng tâm lý và vật lý. Theo thuyết duyên khởi, mọi hiện tượng đều không có bản thể độc lập (vô ngã), mà chỉ là sự tổng hợp của nhiều yếu tố (nhân duyên), tương quan và tương liên với nhau, luôn luôn biến động (vô thường) từ trạng thái này sang trạng thái khác… Bốn mệnh đề sau đây thâu tóm nội dung thuyết Duyên khởi: “Cái này có thì cái kia có Cáy này sinh thì cái kia sinh, Cái này không thì cái kia không Cái này diệt thì cái kia diệt” Thuyết duyên khởi đối lập với:
1. Túc mạng luận, cho rằng tất cả mọi việc xảy ra trong đời này đều do hành động từ đời trước an bài, sắp xếp sẵn.
2. Thần ý luận, cho rằng mọi việc xảy ra đều là do ý muốn của thần linh.
3. Ngẫu nhiên luận, cho rằng mọi việc xảy ra đều chỉ là ngẫu nhiên, tình cờ.
- Trùng trùng duyên khởi: Khái niệm của tông Hoa Nghiêm, cho rằng tất cả mọi sự vật và hiện tượng trong vũ trụ, thế giới đều tương quan tương liên với nhau, trùng trùng điệp [tr.184] điệp, trong thời gian và không gian, không thể nào theo dõi cùng tận được; từ đó đề xướng thuyết “Một tức tất cả, tất cả tức một”.
- Lưu chuyển duyên khởi: Quan hệ duyên khởi dẫn tới luân hồi sinh tử mãi mãi không thôi. Như nói, trong chuỗi 12 nhân duyên, do có vô minh, cho nên có hành, thức… sinh, lão tử.
- Hoàn diệt duyên khởi: Quan hệ giữa duyên khởi dẫn tới cảnh ngộ Niết Bàn bất tử, thoát khỏi vòng sinh tử luân hồi. Như nói, do vô minh diệt cho nên hành diệt, thức diệt… sinh lão tử diệt. Thuyết duyên khởi nói chung và thuyết giá trị duyên khởi: thuyết duyên khởi là thuyết cơ bản nói chung của Phật giáo, nó giải thích toàn bộ sự vật hiện tượng trong vũ trụ thế giới, dù là thiên nhiên hay là xã hội, nhân văn đều do quan hệ nhân duyên tạo thành. Trong thuyết chung này, có một bộ phận có giá trị đạo đức và tôn giáo, giải thích nỗi khổ luân hồi sinh tử của chúng sinh và con đường thoát khỏi nỗi khổ sinh tử, chứng đạt cảnh giới bất tử Niết Bàn. Bộ phận lý thuyết duyên khởi đó, gọi là thuyết giá trị duyên khởi. Ngày kết duyên: Đạo Phật gọi những ngày vía của Phật, Bồ Tát là những ngày kết duyên (với Phật giáo và Bồ Tát). Người đi lễ chùa vào những ngày đó gọi là đi kết duyên với Phật và Bồ Tát. Kinh sách ghi ba mươi ngày trong tháng, mỗi ngày ứng với một vị Phật hay Bồ Tát. Vd,
- ngày 30 trong tháng là ngày của Phật Thích Ca.
- ngày 15 là ngày Phật A Di Đà.
- Ngày 18 là ngày Quan Thế Âm Bồ Tát.
- Ngày 23 là ngày Đại Thế Chí Bồ Tát.
- Ngày 24 là ngày Địa Tạng Bồ Tát.
- Ngày mồng 8 là ngày Dược Sư Như Lai.
- Ngày mồng 2 là ngày Phật Nhiên Đăng v.v…