---o0o---
Chú thích
- S: nguyên tác tiếng Sanskrit của mục từ dạng La-tinh hóa
- P: nguyên tác tiếng Pàli của mục từ dạng La-tinh hóa
- A: tiếng Anh
- H: tiếng Hán
- Ph: tiếng Pháp
- T: tên mục từ bằng tiếng Tây Tạng dạng La-tinh hóa.
- Hâ: các hình thức phiên âm tiếng Việt khác nhau của một mục từ.
- Hd: các hình thức dịch nghĩa khác nhau của một mục từ.
- Td: tân dịch.
- Cd: cựu dịch.
- Đl: đối lại
- x: xem
- Đn: đồng nghĩa.
- Vd: ví dụ
- Gđ: cách gọi đầy đủ của một mục từ.
- Gt: cách gọi giản lược hay vắn tắt của một mục từ.
- Cg: hình thức đồng nghĩa hay tên gọi khác của một mục từ.
- Tên khoa học: tên gọi theo khoa học của một mục từ.
- k. ng.: khẩu ngữ
- X.: xem.
- CĐTĐL: Cảnh Đức Truyền Đăng lục
- CTTNL: Cổ tôn túc ngữ lục
- ĐQMT: Đại quang minh tạng
- DTNL: Duy Tắc ngữ lục
- GTPĐL: Gia Thái Phổ Đăng lục
- HĐNL: Hư Đường ngữ lục
- HSLNMDT: Hám Sơn Lão Nhân Mộng Du tập
- KTTQTĐL: Kiến trung tịnh quốc tục đăng lục
- LĐHY: Liên Đăng Hội Yếu
- LSPGĐT: Lịch Sử Phật Giáo Đàng Trong
- MANL: Mật Am ngữ lục
- MBTL: Minh Bản Tạp lục
- MGNL: Minh Giác ngữ lục
- NĐHN: Ngũ Đăng Hội Nguyên
- NGCTT: Ngũ Gia Chính Tông Tán
- NHQL: Nguyên Hiền quảng lục
- NLNL: Nguyên Lai ngữ lục
- NTNL: Như Tịnh ngữ lục
- PDNL: Pháp Diễn ngữ lục
- PDNL: Phần Dương ngữ lục
- PKNL: Phạm Kỳ ngữ lục
- PQĐTĐ: Phật Quang Đại Từ Điển
- TBCTT: Tăng Bảo Chính Tục truyện
- TLTBT: Thiền Lâm Tăng Bảo truyện.
- ThQST: Thiền Quan Sách Tiến
- TĐT: Tổ Đường tập
- TCTT: Tống Cao Tăng truyện
- TTĐL: Tục Truyền Đăng lục
- ThMMBTSTL: Thiên Mục Minh Bản Thiền sư tạp lục
- VHVNTH 1989-1995: Văn hóa Việt Nam Tổng Hợp 1989-1995

---o0o---

----------------------------- Pháp Số Căn Bản - Cs Hạnh Cơ -----------------------------
● Ba Trí. Ba trí tức là ba trình độ của trí tuệ. Có nhiều danh số về “ba trí”:
A. Theo Luận Đại Trí Độ, ba trí gồm có:
1. Nhất Thiết Trí: Trí tuệ của các hàng Thanh Văn và Duyên Giác, thấy rõ tổng tướng của tất cả các pháp là không, vô thường, vô ngã.
2. Đạo Chủng Trí: Trí tuệ của hàng Bồ Tát, thấy rõ biệt tướng của tất cả các pháp, mỗi mỗi đều có tính chất đặc thù khác nhau.
3. Nhất Thiết Chủng Trí: Trí tuệ trọn vẹn của Phật, thông đạt cả thông tướng lẫn biệt tướng.
Tông Thiên Thai thì cho rằng, ba trí trên là do ba phép quán không, giả và trung mà có; tức là: Nhất Thiết Trí là do không quán mà có, đạo chủng trí là do giả quán mà có, và Nhất Thiết Chủng Trí là do trung quán mà có. Tông này lại y theo ý nghĩa của ba phép quán không, giả, trung mà lập ra hai loại “ba trí” khác nhau: 1) Ba trí biệt tướng: Các vị Bồ Tát theo thứ tự tu tập ba phép quán riêng biệt để thành tựu Nhất Thiết Trí, đạo chủng trí và Nhất Thiết Chủng Trí, thấy rõ Phật tánh, thường trú trong cảnh giới Niết Bàn.
2) Ba Trí Nhất Tâm: Không theo thứ tự như trên, mà dung thông ba chân lí vào một cảnh, chỉ trong một niệm mà có đủ ba phép quán, cho nên cũng chỉ trong một niệm mà chứng đắc cả ba trí, không có thứ tự trước sau.
B. Ba trí cũng là thanh tịnh trí, Nhất Thiết Trí và Vô Ngại trí.
1. Thanh Tịnh Trí là trí tuệ tuyệt đối của chư Phật, do Quán Chiếu chân lí tuyệt đối, đoạn trừ tất cả các tập khí phiền não, giải thoát mọi thứ chướng ngại, hoàn toàn không còn ô nhiễm.
2. Nhất Thiết Trí là trí tuệ theo thế tục của chư Phật, biết rõ tất cả pháp tướng, như: tất cả thời, tất cả cõi, tất cả sự việc, tất cả chủng loại.
3. Vô Ngại Trí cũng là trí tuệ theo thế tục của chư Phật, tức là, đối với bốn loại “tất cả pháp tướng” (thời, cõi, sự việc, chủng loại) ở trên, hễ khởi niệm là biết rõ ngay, không nhờ phương tiện, không cần suy nghĩ, không có gì làm trở ngại được.
Cả ba loại trí tuệ trên đều thuộc về Nhất Thiết Chủng Trí.
C. Ba trí cũng là thế gian trí, Xuất Thế Gian Trí và xuất thế gian thượng thượng trí.
1. Thế Gian Trí là trí tuệ của phàm phu và ngoại đạo, đối với vạn pháp luôn luôn khởi niệm phân biệt, chấp có chấp không, cho nên không thể nào giải thoát khỏi thế gian.
2. Xuất Thế Gian Trí là trí tuệ của hàng Thanh Văn và Duyên Giác, do tu tập bốn sự thật và mười hai nhân duyên mà thoát li thế gian, nhưng vì còn đắm vào tướng chung mọi người và tướng riêng mình, nên còn thấy có sinh tử để chán ghét và có Niết Bàn để mong cầu.
3. Xuất Thế Gian Thượng Thượng Trí là trí tuệ của chư Phật và Bồ Tát lớn, thấy rõ vạn pháp là tịch tịnh, không sinh không diệt, vượt hẳn các hàng Thanh Văn và Duyên Giác.
D. Ba trí cũng là ngoại trí, nội trí và chân trí.
1. Ngoại Trí là trí tuệ phân biệt rõ ràng sáu căn sáu trần, thông suốt cổ kim, rành rẽ việc đời.
2. Nội Trí là trí tuệ diệt trừ phiền não vô minh, làm cho tâm ý được vắng lặng.
3. Chân Trí là trí tuệ thấy rõ thể tính vốn vắng lặng của vạn vật, không còn phân biệt có dơ có sạch.
Đ. Ba trí cũng là hạ trí, trung trí và thượng trí.
1. Hạ Trí là trí tuệ có thể chứng đắc giác ngộ của hàng Thanh Văn.
2. Trung Trí là trí tuệ có thể chứng đắc giác ngộ của hàng Duyên Giác.
3. Thượng Trí là trí tuệ có thể chứng đắc giác ngộ của hàng Bồ Tát và chư Phật.
----------------------------- Tam Tạng Pháp Số - Cs Lê Hồng Sơn -----------------------------
● 三智 (Quán Âm Huyền Nghĩa)
Một, Nhất Thiết Trí. Đối với Phật Pháp hiểu biết, giảng giải và đối với ngoại điển cũng hiểu biết và giảng giải rõ ràng. Đó là Nhất Thiết Trí, là trí của Thinh Văn và Duyên Giác.
Hai, Đạo Chủng Trí. Có khả năng dùng tất cả giáo pháp của Phật, làm cho thiện căn của chúng sanh khởi phát. Đó là Đạo Chủng Trí, tức là trí của Bồ Tát.
Ba, Nhất Thiết Chủng Trí. Dùng chủng trí, biết tất cả đạo pháp của Phật và biết nguyên nhân của tất cả chúng sanh. Đó gọi là Nhất Thiết Chủng Trí, tức là trí của Phật.
● 三智 (Lăng Già Kinh)
Một, Thế Gian Trí. Là trí của phàm phu, ngoại đạo. Phàm phu và ngoại đạo đối với tất cả pháp sanh ra vô số phân biệt, chấp trước có, không, nên không thể xa rời thế gian. Đó gọi là Thế Gian Trí.
Hai, Xuất Thế Gian Trí. Là trí của Thinh Văn, Duyên Giác. Thinh Văn, Duyên Giác dùng Nhất Thiết Trí để tu tập Tứ Đế, nên có thể xa lìa thế gian. Đó gọi là Xuất Thế Gian Trí.
(Nhất Thiết Trí là trí thông suốt tất cả các pháp).
Ba, Xuất Thế Gian Thượng Thượng Trí. Là trí của Phật và Bồ Tát. Do Phật và Bồ Tát quán sát tướng vắng lặng của các pháp không sanh, không diệt, chứng quả Như Lai, vượt qua trí Thinh Văn, Duyên Giác. Đó gọi là Xuất Thế Gian Thượng Thượng Trí.