---o0o---
Chú thích
- S: nguyên tác tiếng Sanskrit của mục từ dạng La-tinh hóa
- P: nguyên tác tiếng Pàli của mục từ dạng La-tinh hóa
- A: tiếng Anh
- H: tiếng Hán
- Ph: tiếng Pháp
- T: tên mục từ bằng tiếng Tây Tạng dạng La-tinh hóa.
- Hâ: các hình thức phiên âm tiếng Việt khác nhau của một mục từ.
- Hd: các hình thức dịch nghĩa khác nhau của một mục từ.
- Td: tân dịch.
- Cd: cựu dịch.
- Đl: đối lại
- x: xem
- Đn: đồng nghĩa.
- Vd: ví dụ
- Gđ: cách gọi đầy đủ của một mục từ.
- Gt: cách gọi giản lược hay vắn tắt của một mục từ.
- Cg: hình thức đồng nghĩa hay tên gọi khác của một mục từ.
- Tên khoa học: tên gọi theo khoa học của một mục từ.
- k. ng.: khẩu ngữ
- X.: xem.
- CĐTĐL: Cảnh Đức Truyền Đăng lục
- CTTNL: Cổ tôn túc ngữ lục
- ĐQMT: Đại quang minh tạng
- DTNL: Duy Tắc ngữ lục
- GTPĐL: Gia Thái Phổ Đăng lục
- HĐNL: Hư Đường ngữ lục
- HSLNMDT: Hám Sơn Lão Nhân Mộng Du tập
- KTTQTĐL: Kiến trung tịnh quốc tục đăng lục
- LĐHY: Liên Đăng Hội Yếu
- LSPGĐT: Lịch Sử Phật Giáo Đàng Trong
- MANL: Mật Am ngữ lục
- MBTL: Minh Bản Tạp lục
- MGNL: Minh Giác ngữ lục
- NĐHN: Ngũ Đăng Hội Nguyên
- NGCTT: Ngũ Gia Chính Tông Tán
- NHQL: Nguyên Hiền quảng lục
- NLNL: Nguyên Lai ngữ lục
- NTNL: Như Tịnh ngữ lục
- PDNL: Pháp Diễn ngữ lục
- PDNL: Phần Dương ngữ lục
- PKNL: Phạm Kỳ ngữ lục
- PQĐTĐ: Phật Quang Đại Từ Điển
- TBCTT: Tăng Bảo Chính Tục truyện
- TLTBT: Thiền Lâm Tăng Bảo truyện.
- ThQST: Thiền Quan Sách Tiến
- TĐT: Tổ Đường tập
- TCTT: Tống Cao Tăng truyện
- TTĐL: Tục Truyền Đăng lục
- ThMMBTSTL: Thiên Mục Minh Bản Thiền sư tạp lục
- VHVNTH 1989-1995: Văn hóa Việt Nam Tổng Hợp 1989-1995

---o0o---

----------------------------- Phật Học Danh Số - Ns Đức Trí -----------------------------
● Cửu thứ đệ định là chín pháp thiền định liên tiếp nhau, ấy là:
- Sơ thiền định.
- Nhị thiền định.
- Tam thiền định.
- Tứ thiền định.
- Không vô biên xứ định.
- Thức vô biên xứ định.
- Vô sở hữu xứ định.
- Phi tưởng phi phi tưởng định.
- Diệt tận định.
Cửu đệ định còn gọi là cửu vô gián thiền, Cửu luyện thiền. Vì không xen tạp nên gọi là vô gián, vì thiền này luyện lọc các vị thiền, khiến cho tâm thanh linh giống như luyện vàng, nên gọi là luyện thiền. Hành giả có tâm chuyên nhất, trí tuệ sắc bén, tự nghiệm xét tâm mình, từ sơ thiền vào nhị thiền cho đến diệt thọ định tưởng (diệt tận định) dứt bặt cả tâm thức, đạt đến chỗ tột cùng của thiền định.
----------------------------- Tam Tạng Pháp Số - Cs Lê Hồng Sơn -----------------------------
● 久次第定 (Pháp Giới Thứ Đệ)
Chín là từ Sơ Thiền đến Định Diệt Thọ Tưởng. Tất cả là chín thứ. Thứ đệ là khi người vào thiền thì trí huệ rất lanh lợi, có thể từ một thiền lại vào một thiền. Tuần tự như thế mà vào, tâm trước tâm sau tương tục, không sanh niệm khác, không gián đoạn, không xen tạp. Định là giữ tâm không loạn.
Sơ Thiền Thứ Đệ Định. Vì người tu Thiền Định, xa lìa cái ác ở cõi Dục và pháp chẳng lành, có giác có quán, xa lìa sanh hỷ lạc, định và quán bằng nhau, tâm của người ấy lần lượt vào định, không có tạp niệm làm gián cách.
(Có giác có quán là tâm vừa duyên gọi là giác, tâm vi tế phân biệt thiền vị gọi là quán, tức là tướng của định Sơ Thiền. Xa lìa sanh hỷ lạc là tâm mừng vui là hỷ; tâm điềm đạm gọi là lạc, vì Sơ Thiền đã lìa cái ác của cõi dục và pháp chẳng lành. Định và quán bằng nhau là quán tức huệ, chính là định huệ bình đẳng vậy).
Nhị Thiền Thứ Đệ Định. Vì người tu Thiền Định, khi từ Sơ Thiền vào Nhị Thiền, nhất tâm không giác Không Quán, do định mà sanh ra hỉ lạc, tâm của người ấy lần lượt vào định, không có tạp niệm làm gián đoạn.
(Không Giác Không Quán là đã vào Nhị Thiền tứ là xa giác, quán động và tán của Sơ Thiền. Định sanh hỷ lạc là đã Không Giác Không Quán, nhiếp tâm tại định thì sanh mừng vui; đây là tướng định của Nhị Thiền).
Tam Thiền Thứ Đệ Định. Vì người tu Thiền Định, khi từ Nhị Thiền vào Tam Thiền, xa lìa hỷ hành xả mà thọ nhận thân lạc, chỉ có thánh mới có thể nói được, phàm phu không thể biết; lại bỏ niệm hành lạc, tâm của người ấy lần lượt vào định, không có tạp niệm làm gián đoạn.
(Xa Lìa Hỷ Hành Xả là chán ghét và xa lìa cái mừng lớn của Nhị Thiền làm cho tâm xúc động và tán loạn, nên nhiếp tâm không thọ nhận cái mừng ấy. Thọ nhận thân lạc là đã lìa cái mừng của Nhị Thiền và thân nhận cái vui của Tam Thiền. Thánh nhân có thể nói là niềm vui này rất vượt trội, vượt qua tất cả niềm vui khác, chẳng phải là chỗ biết của phàm phu. Bỏ niệm hành lạc là có thể bỏ cái niệm mừng của Nhị Thiền mà thực hành cái vui của Tam Thiền).
Tứ Thiền Thứ Đệ Định. Vì người tu Thiền Định, khi từ Tam Thiền vào Tứ Thiền , vì dứt hỷ lạc, không mừng không vui, tâm của người ấy lần lượt vào định, không có tạp niệm làm gián cách.
(Dứt mừng vui là dứt tâm mừng của Nhị Thiền và dứt tâm vui của Tam Thiền. Không mừng không vui là tâm không thiện, ác, vắng lặng bình đẳng, đó là tướng định của Tứ Thiền. )
Năm, Hư Không Xứ Thứ Đệ Định. Vì người tu Thiền Định, từ Sắc Giới vào Vô Sắc Giới thì diệt hết tất cả tướng của Sắc, không nhớ bất cứ tướng nào khác, vào xứ vô biên của hư không, tâm của người ấy lần lượt vào định, không có tạp niệm làm gián cách.
(Diệt hết tất cả tướng của sắc là diệt căn thấy và cảnh đối tượng của tướng tất cả sắc. Đã chứng được định của Tứ Thiền, còn chán ghét sắc chất của cõi sắc làm trở ngại, không được tự tại. Do đó tâm mong xa lìa và Diệt Tướng của tất cả sắc mà tu định Hư Không Xứ, tâm và hư không tương ưng, thì không nhớ nghĩ bất cứ tướng nào khác).
Sáu, Thức Xứ Thứ Đệ Định. Vì người tu tập Thiền Định, đã được định Hư Không Xứ rồi, tâm duyên hư không, hư không vô biên; duyên nhiều thì tán định hay bị phá, liền bỏ hư không, chuyên tâm duyên thức. Tâm và thức tương ưng, thì vượt qua Hư Không Xứ; vào vô biên Thức Xứ, tâm của người ấy tuần tự vào định, không có tạp niệm làm gián cách.
(Vượt qua Hư Không Xứ là đã vào Thức Xứ thì siêu việt Hư Không Xứ).
Bảy, Vô Sở Hữu Xứ Thứ Đệ Định. Vô Sở Hữu Xứ là không duyên tất cả cảnh giới trong, ngoài. Vì người tu Thiền Định đã được định Thức Xứ rồi, tâm thức ba đời, vô lượng vô biên, duyên nhiều thì tán, định hay bị phá thì bỏ cái sở duyên của thức, chuyên tâm duyên Vô Sở Hữu Xứ, tâm của người ấy tuần tự vào định, không có tạp niệm làm gián cách.
(Cảnh giới trong, ngoài là nội tức là Thức Xứ, ngoại tức là Hư Không Xứ).
Tám, Phi Tưởng Phi Phi Tưởng Thế Đệ Định. Phi phi tưởng là chẳng phải không có tướng của vô sở hữuxứ. Vì người tu Thiền Định đã được định Vô Sở Hữu Xứ rồi, hiểu biết sâu xa xứ vô tưởng giống như si mê, xứ hữu tưởng giống như ung như nhọt liền bỏ xứ vô sở hữu, duyên các pháp phi hữu tưởng, phi vô tưởng. Tâm của người ấy lần lượt vào định, không có tạp niệm làm gián cách.
(Giống như si mê là dường như không có tâm tưởng. Giống như ung, như nhọt là có sự khổ sở liền biết, dường như có tâm tưởng).
Chín, Diệt Thọ Tưởng Thứ Đệ Định. Diệt thọ tưởng là tâm thọ, tưởng diệt đi rồi không nổi lên trở lại nữa. Vì người tu Thiền Định, từ phi hữu tưởng phi vô tưởng vào Diệt Thọ Tưởng Định, tâm ấy sáng suốt, lanh lẹ, tuần tự vào định, không có tạp niệm làm gián cách. Đó là Định Diệt Thọ Tưởng thứ đệ. Nếu được định này thì không bao lâu thì chứng quả A La Hán.